Tại phiên thảo luận ngày 1/12 về dự án Luật Chuyển đổi số, nhiều đại biểu Quốc hội đã bày tỏ quan ngại về tính hiệu quả và khả thi của dự thảo. Các ý kiến cho rằng cần có một bộ khung pháp lý đủ mạnh, liên thông và rõ ràng để tránh tình trạng manh mún, chồng chéo, đồng thời đảm bảo mục tiêu tự chủ về công nghệ và dữ liệu cho quốc gia.
Những quan ngại về sự thiếu liên thông và trách nhiệm pháp lý
Đại biểu Phạm Trọng Nhân (TPHCM) nhấn mạnh rằng quá trình chuyển đổi số không thể đi theo mô hình cũ là “trăm hoa đua nở nhưng kín cổng cao tường”, ám chỉ các hệ thống được phát triển độc lập, không liên thông và dữ liệu không có khả năng kết nối. Theo ông, nếu không có một thiết kế tổng thể mạnh mẽ và chính xác ngay từ đầu, chi phí triển khai sẽ gia tăng trong khi mục tiêu khó có thể đạt được.
Một lo ngại khác được ông Nhân chỉ ra là phạm vi của dự thảo luật còn rộng nhưng chưa rõ ràng, dễ gây chồng lấn với các luật chuyên ngành khác như Luật Dữ liệu hay Luật Trí tuệ nhân tạo. Điều này tiềm ẩn rủi ro luật sẽ “nói nhiều, làm được ít”, làm giảm hiệu lực thi hành và có thể dẫn đến việc phải sửa đổi trong tương lai.
Cùng quan điểm, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (TPHCM) đề cập đến các vấn đề cụ thể hơn. Ông đề nghị làm rõ ranh giới của khái niệm “bản sao số” để tránh mở rộng đối tượng điều chỉnh một cách không cần thiết, gây khó khăn cho công tác quản lý và xác định trách nhiệm bồi thường. Về dịch vụ công trực tuyến, ông chỉ ra một lỗ hổng trong dự thảo: dù quy định cơ quan nhà nước không được yêu cầu người dân nộp lại giấy tờ đã có, nhưng lại chưa có chế tài trách nhiệm pháp lý khi hệ thống lỗi hoặc không liên thông, gây chậm trễ cho người dân và doanh nghiệp.
Bối cảnh và định hướng xây dựng luật
Theo phân tích của đại biểu Phạm Trọng Nhân, chuyển đổi số hiện nay không còn là một cải cách kỹ thuật đơn thuần mà đã trở thành cuộc tái cấu trúc quyền lực nhà nước, cách thức doanh nghiệp tạo ra giá trị và phương thức người dân tiếp cận dịch vụ. Ông dẫn chứng các quốc gia đi trước như Nhật Bản, Hàn Quốc và châu Âu đều đã xây dựng một “bộ khung thể chế số” hoàn chỉnh, bao gồm nhiều đạo luật liên quan thay vì một luật đơn lẻ.
Từ kinh nghiệm quốc tế, ông Nhân cho rằng Luật Chuyển đổi số của Việt Nam cần được thiết kế như một “bộ khung thể chế số quốc gia” để có thể bắt kịp xu hướng chung. Mục tiêu cuối cùng là luật phải trở thành trụ cột đủ mạnh để Việt Nam tự chủ về dữ liệu, công nghệ và phát triển quốc gia.
Tiếp thu các ý kiến, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, do đây là lĩnh vực pháp lý mới trên thế giới, tinh thần xây dựng luật là ngắn gọn, mang tính khung và dành không gian cho các văn bản dưới luật. Mục tiêu chính của luật là tạo ra khung pháp lý thống nhất, khắc phục tình trạng “cát cứ số”, manh mún trên các nền tảng hiện nay, vốn có thể phá vỡ bức tranh tổng thể về chuyển đổi số quốc gia nếu không có sự đồng bộ kịp thời.
Yêu cầu về một cơ chế thực chất và lấy người dân làm trung tâm
Để quá trình chuyển đổi số đi vào thực chất, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng đề xuất bổ sung cơ chế xử lý rõ ràng khi hệ thống công gặp sự cố. Cụ thể, cần có quy định về trách nhiệm giải trình, bồi thường thiệt hại và nghĩa vụ công khai nguyên nhân kỹ thuật khi hồ sơ của người dân bị chậm trễ không do lỗi của họ. Ông khẳng định đây là yếu tố mấu chốt để người dân thực sự trở thành trung tâm của quá trình này.
Tựu trung, các ý kiến tại hội trường đều nhấn mạnh sự cần thiết của một đạo luật toàn diện, có khả năng kết nối và đồng bộ hóa các luật chuyên ngành khác. Nếu không giải quyết được bài toán manh mún và thiếu liên thông, việc “trăm hoa đua nở” trong các sáng kiến số có nguy cơ phá vỡ chiến lược chung, gây lãng phí nguồn lực và không đạt được mục tiêu phát triển quốc gia số một cách bền vững.
Diễn biến của quá trình hoàn thiện dự thảo Luật Chuyển đổi số sẽ tiếp tục được theo dõi chặt chẽ, bởi nó được xem là nền tảng pháp lý định hình tương lai phát triển kinh tế số và xã hội số của Việt Nam. Các ý kiến đóng góp được kỳ vọng sẽ giúp xây dựng một bộ luật có tính thực thi cao, giải quyết các vướng mắc hiện tại và tạo đà cho sự phát triển đồng bộ.
