Việt Nam đang xúc tiến kế hoạch xây dựng một trung tâm siêu tính toán trí tuệ nhân tạo (AI) cấp quốc gia, định vị công nghệ này như một hạ tầng thiết yếu cho sự phát triển kinh tế – xã hội. Thông tin được Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy công bố tại tọa đàm “AI vì nhân loại”, cho thấy quyết tâm của chính phủ trong việc làm chủ công nghệ và tạo ra lợi thế cạnh tranh vượt trội.
Kế hoạch và tầm nhìn chiến lược
Tại tọa đàm trong khuôn khổ Tuần lễ khoa học VinFuture 2025, Thứ trưởng Bùi Thế Duy cho biết Việt Nam đang xây dựng Trung tâm siêu tính toán AI quốc gia. Động thái này diễn ra trong bối cảnh AI không còn được xem là một công nghệ ứng dụng đơn thuần mà đã trở thành hạ tầng nền tảng, tương tự như điện, viễn thông hay Internet. Việc làm chủ công nghệ này được xác định sẽ mang lại lợi thế cạnh tranh lớn về kinh tế, xã hội, an ninh và quốc phòng.
Chiến lược quốc gia về AI, ban hành lần đầu năm 2021, đang được cập nhật để theo kịp tốc độ phát triển của công nghệ toàn cầu. Song song đó, một Luật về AI cũng đang được soạn thảo. Theo ông Duy, các văn bản này không chỉ là khung pháp lý mà còn là tuyên ngôn về tầm nhìn quốc gia, xác định AI là “hạ tầng trí tuệ” và là cơ hội lịch sử để Việt Nam bứt phá, hướng tới mục tiêu trở thành nước phát triển có thu nhập cao.
Tuyên ngôn AI của Việt Nam được gói gọn trong 7 nguyên tắc cốt lõi, bao gồm: “Nhân văn – Mở – An toàn – Tự chủ – Hợp tác – Bao trùm – Bền vững”. Tầm nhìn này nhấn mạnh việc phát triển AI không chỉ vì mục tiêu tăng trưởng mà còn phải đảm bảo các giá trị đạo đức và phục vụ con người.
Hệ sinh thái hỗ trợ và triết lý phát triển
Để hiện thực hóa tầm nhìn, Việt Nam đang xây dựng một hệ sinh thái đồng bộ. Bên cạnh Trung tâm siêu tính toán AI quốc gia, một hệ sinh thái dữ liệu mở và hạ tầng AI theo hướng tự chủ cũng đang được hình thành. Triết lý phát triển được kiên định theo hướng “mở”, bao gồm chuẩn mở, dữ liệu mở và mã nguồn mở. Thứ trưởng Bùi Thế Duy lý giải, cách tiếp cận này là con đường để tiếp nhận tri thức toàn cầu, làm chủ công nghệ theo tinh thần “Make in Vietnam”, đồng thời đóng góp trở lại cho cộng đồng quốc tế.
Thị trường trong nước được coi là yếu tố quyết định sự thành công của doanh nghiệp AI Việt. Với quy mô dân số 100 triệu người, phần lớn là người trẻ am hiểu công nghệ, Việt Nam có lợi thế về một thị trường đủ lớn để các sản phẩm AI phát triển và trưởng thành. Để kích cầu, Nhà nước sẽ đẩy mạnh ứng dụng AI trong các cơ quan chính phủ và các ngành kinh tế trọng điểm. Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia cũng sẽ dành 30-40% nguồn lực để hỗ trợ, đáng chú ý là chương trình “voucher AI” cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Một quan điểm quan trọng được nhấn mạnh là chủ quyền số quốc gia. Theo đó, dù công nghệ mang tính toàn cầu nhưng dữ liệu lại mang tính địa phương. Các ứng dụng quan trọng phải được vận hành trên hạ tầng AI của Việt Nam, tạo cơ hội cho các doanh nghiệp trong nước phát triển dựa trên ngữ cảnh, văn hóa và các bài toán đặc thù.
Nhận diện rủi ro và định hướng quản lý
Song song với các cơ hội, lãnh đạo Bộ Khoa học và Công nghệ cũng thừa nhận các rủi ro về đạo đức, việc làm và niềm tin xã hội mà AI đặt ra. Do đó, định hướng của Việt Nam là phát triển AI “nhanh – an toàn – nhân văn”, trong đó con người luôn là chủ thể đưa ra quyết định cuối cùng. Sắp tới, Việt Nam sẽ ban hành Bộ quy tắc đạo đức AI quốc gia, cập nhật Chiến lược AI và hoàn thiện Luật AI với các nguyên tắc chủ đạo: quản lý theo mức độ rủi ro, đảm bảo minh bạch và trách nhiệm giải trình, đặt con người làm trung tâm.
Các chuyên gia quốc tế tại tọa đàm cũng đưa ra nhiều cảnh báo sâu sắc. Giáo sư Toby Walsh từ Đại học New South Wales (Australia) nhấn mạnh về trách nhiệm khi giao cho máy móc những quyết định có thể ảnh hưởng đến sinh mạng, đặc biệt trong lĩnh vực xe tự lái và vũ khí tự động. Ông cho rằng máy móc không có ý thức và không thể bị trừng phạt, do đó con người phải thiết lập các giới hạn rõ ràng.
Giáo sư Geoffrey Hinton, Đại học Toronto, người được mệnh danh là “bố già của AI”, nhận định công nghệ này có thể tạo ra các bước tiến lớn trong y tế, vật liệu mới nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro nghiêm trọng. Ông cảnh báo AI có thể bị lạm dụng để thiết kế virus nguy hiểm, tấn công mạng, tạo video giả mạo gây bất ổn chính trị và gây thất nghiệp hàng loạt. Mối lo lớn nhất, theo ông, là AI có thể thông minh hơn con người trong vòng 20 năm tới và nhân loại chưa có cách để kiểm soát nó. Trong khi đó, Giáo sư Yoshua Bengio từ Đại học Montréal đưa ra cảnh báo cấp bách hơn, cho rằng các tác nhân AI tự động có thể vượt qua con người trong hầu hết tác vụ chỉ trong 5-10 năm tới nếu xu hướng hiện tại tiếp diễn.
Những ý kiến đa chiều từ các chuyên gia hàng đầu đã gợi mở các định hướng quan trọng cho Việt Nam trong việc xây dựng một chiến lược AI toàn diện. Kế hoạch phát triển công nghệ không chỉ tập trung vào hạ tầng và ứng dụng, mà còn phải đi kèm với một khung pháp lý và đạo đức chặt chẽ để đảm bảo sự phát triển an toàn, bền vững và thực sự vì con người.
